Zaburzenia osobowości

 

Zaburzenia osobowości: rozumienie, diagnoza i leczenie

Struktura osobowości (charakteru) człowieka kształtuje się do okresu wczesnej dorosłości. Na jej rozwój wpływa wiele czynników: okres prenatalny, indywidualne predyspozycje jednostki, relacje z bliskimi, wpływ środowiska oraz ważne doświadczenia życiowe.

Można wyróżnić różne typy organizacji charakteru, choć każdy człowiek wykazuje cechy kilku stylów osobowości, z dominującymi cechami jednego z nich. Każdy typ organizacji charakteru ma swoje obszary cierpienia, nawet jeśli nie dochodzi do zaburzenia. Niekiedy jednak w procesie dojrzewania dochodzi do rozwoju zaburzeń osobowości, które utrudniają dalszy rozwój psychologiczny i adaptację do zmieniających się warunków życia.

Zaburzenia osobowości charakteryzują się między innymi trwałymi, nieelastycznymi schematami myślenia, odczuwania i postępowania, które znacząco utrudniają funkcjonowanie społeczne, zawodowe oraz relacyjne, wywołują także znaczne cierpienie psychiczne.

Zaburzenia w strukturze charakteru są przez jednostkę postrzegane jako zgodne z jej obrazem siebie i świata - mogą jednak skutkować między innymi uzależnieniami, długami, autodestrukcją, samotnością, stanami lękowymi czy obniżonym nastrojem. Rozpoznanie skomplikowanej struktury charakteru pacjenta pozwala psychoterapeucie określić, jaką pomoc może zaproponować.

 

Klasyfikacja zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości są klasyfikowane w zależności od objawów i wzorców zachowań. W najczęściej stosowanym systemie klasyfikacji, DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), zaburzenia osobowości są podzielone na trzy grupy:

• grupa A obejmuje m.in. paranoiczne zaburzenia osobowości;
• grupa B obejmuje antyspołeczne zaburzenia osobowości, narcystyczne, histrioniczne i typu borderline;
• grupa C obejmuje zaburzenia osobowości, takie jak unikowe, zależne czy obsesyjno-kompulsyjne.

Przyczyny zaburzeń osobowości

Osoby z rodzinną historią zaburzeń psychicznych lub uzależnień są bardziej narażone na rozwój zaburzeń osobowości.

Znaczny wpływ na rozwój zaburzeń osobowości ma także szeroko rozumiane środowisko, w którym dorasta i rozwija się jednostka. Negatywne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak przemoc fizyczna, emocjonalna lub seksualna, zaniedbanie, opuszczenie, niestabilność emocjonalna w rodzinie, brak wsparcia społecznego, brak poczucia bezpieczeństwa i doświadczenie życiowego chaosu mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń osobowości.

Także rozpoznanie FAS (płodowego zespołu alkoholowego) powinno zwrócić uwagę na ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości (wiąże się to zarówno z uszkodzeniami neurologicznymi, jak i prawdopodobieństwem wczesnych zaniedbań/traumy wczesnodziecięcej).

Ważną rolę w rozwoju zaburzeń osobowości odgrywają także indywidualne cechy osobowości i stosowane mechanizmy obronne, a także zdolność do radzenia sobie ze stresem i adaptacji do zmian.

Wybrane objawy zaburzeń osobowości

Paranoiczne zaburzenie osobowości

• nadmierna podejrzliwość i nieufność wobec innych;
• skłonność do interpretowania działań innych jako wrogich lub szkodliwych;
• trudności w nawiązywaniu bliskich relacji z powodu braku zaufania.

Antyspołeczne zaburzenie osobowości

• brak poszanowania praw i uczuć innych ludzi;
• skłonność do oszukiwania, manipulacji i wykorzystywania innych;
• impulsywność i nieodpowiedzialność.

Zaburzenie osobowości typu borderline

• niestabilność emocjonalna i gwałtowne zmiany nastroju;
• intensywne i burzliwe relacje interpersonalne;
• skłonność do samookaleczania i myśli samobójczych.

Histrioniczne zaburzenie osobowości

• poszukiwanie uwagi i akceptacji za wszelką cenę;
• nadmierna emocjonalność i dramatyzowanie;
• skłonność do powierzchownych i krótkotrwałych relacji.

Narcystyczne zaburzenie osobowości

• przesadne poczucie własnej wartości i wyższości wobec innych;
• brak empatii i wykorzystywanie innych do osiągania własnych celów;
• potrzeba nieustannej adoracji i podziwu.

 

Unikowe zaburzenie osobowości

• silne poczucie niższości i nieadekwatności;
• unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką i odrzuceniem;
• pragnienie bliskich relacji, ale jednocześnie strach przed ich nawiązywaniem.

Zależne zaburzenie osobowości

• potrzeba bycia zależnym od innych osób;
• trudności w podejmowaniu samodzielnych decyzji;
• skłonność do podporządkowywania się innym i unikania odpowiedzialności.

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości

• nadmierna dbałość o porządek, perfekcjonizm i kontrolę;
• brak elastyczności i trudność w adaptacji do zmian;
• skupienie na szczegółach kosztem elastyczności i spontaniczności.

 

Diagnoza zaburzeń osobowości

Diagnoza zaburzeń osobowości wymaga dokładnego i wieloaspektowego podejścia. Proces ten zazwyczaj obejmuje:

• wywiad kliniczny, który jest szczegółową rozmową z pacjentem na temat jego historii życia, objawów i codziennego funkcjonowania;
• ocena psychologiczna: zastosowanie standaryzowanych narzędzi diagnostycznych i kwestionariuszy oceniających osobowość oraz objawy psychiczne (przeprowadzana w wyspecjalizowanych ośrodkach);

 

Kryteria diagnostyczne

Zaburzenia osobowości są diagnozowane na podstawie kryteriów zawartych w DSM-5 lub ICD-10 (International Classification of Diseases) przez lekarza psychiatrę. Każde zaburzenie ma specyficzne kryteria, które muszą być spełnione, aby można było postawić diagnozę. W przypadku zaburzeń osobowości kryteria te obejmują trwałe wzorce zachowań, które powodują znaczące trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i interpersonalnym.

Leczenie zaburzeń osobowości

Skuteczną metodą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Psychoterapia psychoanalityczna koncentruje się na odkrywaniu i przepracowywaniu tego, co psychika ulokowała w obszarze nieświadomości, ponieważ było to na przykład zbyt trudne do zniesienia na danym etapie rozwoju jednostki. Relacja terapeutyczna umożliwia także przyjrzenie się mechanizmom obronnym, które psychika wypracowała, aby przetrwać, a które w dorosłym życiu mogą utrudniać funkcjonowanie czy zwiększać cierpienie.

Celem psychoterapii psychoanalitycznej jest zwiększenie świadomości pacjenta na temat własnych emocji, myśli i zachowań, co pozwala na lepsze zrozumienie siebie i wprowadzenie pozytywnych zmian.

Ważnym aspektem leczenia zaburzeń osobowości jest trwała i stabilna relacja teraeutyczna, dzięki której można pracować z wykorzystaniem zjawiska przeciwprzeniesienia. To zaś pozwala pacjentowi stopniowo przekształcać na przykład model przeżywania relacji międzyludzkich.

Proces psychoterapii psychoanalitycznej zaburzeń osobowości zazwyczaj zakłada sesje z częstotliwością 2-3 razy w tygodniu. Jest to leczenie długotrwałe i wymagające, jednak pozwala na odnaleźć i przepracowywać głębokie, nieświadome przyczyny zaburzeń osobowości, a także towarzyszące im symptomy. Niekiedy na początkowym etapie pracy psychoterapia jest łączona z wprowadzoną przez psychiatrę farmakoterapią - pozwala to na złagodzenie silnego bólu psychicznego oraz ułatwia pacjentowi dokonanie pierwszych trudnych wglądów.

Jak wspierać osoby z zaburzeniami osobowości?

Edukacja i zrozumienie

Ważne jest, aby osoby bliskie pacjentom z zaburzeniami osobowości wiedziały, na czym polega dane zaburzenie. Edukacja na temat zaburzeń osobowości może pomóc w zrozumieniu trudności i cierpienia, z którymi boryka się bliska osoba, dzięki czemu możliwe jest skuteczniejsze wspieranie oraz budowanie zdrowej relacji.

Wsparcie emocjonalne

Każdy człowiek potrzebuje wsparcia emocjonalnego od swoich bliskich, a staje się to szczególnie ważne, gdy zmagamy się z cierpieniem psychicznym, a w trakcie psychoterapii poruszane są bolesne tematy. Wspierająca i empatyczna postawa pomaga pacjentowi w radzeniu sobie z trudnościami oraz zachęca go do kontynuowania trudnej pracy w psychoterapii.

Styl życia

Warto pamiętać o zdrowych nawykach, takich jak aktywność fizyczna, zdrowa i zbilansowana dieta, odpowiednia ilość snu oraz czas na relaks. Zdrowy styl życia nie usunie przyczyn cierpienia, może jednak pozytywnie wpływać na samopoczucie i funkcjonowanie emocjonalne. Także zły stan zdrowia może pogarszać dobrostan psychiczny, dlatego w przypadku występowania objawów somatycznych należy stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego.

 

Podsumowanie

Zaburzenia osobowości to złożone i trwałe zaburzenia psychiczne, które wpływają na wiele aspektów życia pacjentów. Utrudniają funkcjonowanie społeczne oraz zawodowe, budowanie trwałych i satysfakcjonujących relacji, skutkują bólem psychicznym. Mogą sprawiać, że w poszukiwaniu ulgi człowiek ucieka w uzależnienie.

Zrozumienie przyczyn, objawów i metod leczenia tych zaburzeń jest kluczowe, aby skutecznie pomóc pacjentom w radzeniu sobie z cierpieniem i poprawić jakość ich życia.

Jedną ze skutecznych metod leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia psychoanalityczna. Charakteru człowieka nie da się zmienić, jednak w procesie psychoterapii psychoanalitycznej można wiele zmodyfikować. Pacjent zyskuje większą psychiczną wolność, gdyż zaczyna panować nad zachowaniami, które dotychczas były automatyczne, a niekiedy nieświadome.

Zrozumienie mechanizmów, które doprowadziły do powstania konkretnych cech charakteru skutkuje większym stopniem samoakceptacji i spokoju. Jeśli więc zmagasz się z zaburzeniami osobowości, warto skonsultować się z doświadczonym psychoterapeutą, który pomoże w znalezieniu odpowiedniej formy leczenia.